یکی از اعمال و برنامه های مهم و اصلی ماه مبارک رمضان، دعا خواندن است. دعا در تمام روزهای سال بالاترین فضیلتها را دارد و باعث نزدیکی بیشتر به خدا می شود. اما در ماه رمضان فضیلت های برتر و قرب بیشتری دارد. آنچه در این دعاها مهم است محتواهای والایی است که در این قالب از زبان ائمه (ع) بیان شده است. محتواهایی که به خاطر بیان آنها در ملکوتی ترین حالات انسان، بسیار مهم و ضروری جلوه دار می شود.

در این میان، محتوای دعاهای ماه مبارک رمضان از ارزش بیشتری برخوردار است. چرا که در شرایط مکانی و زمانی خاصی صادر شده است.

ایده نوشته حاضر این است که دعاهای ماه مبارک دارای یک سری معارف محوری است که آنها را باید کشف کرد و سرلوحه زندگی قرار داد. لذا رسیدن به منظومه فکری ائمه (ع) در بیان دعاهای این ماه بسیار ضروری به نظر می رسد. چرا که نشان می دهد در این ماه با عظمت و پر فضیلت چه چیزی را باید از خدا بخواهیم و برای رسیدن به آن تلاش کنیم.

نوشته حاضر دو موضوع مهم و اساسی دعاهای این ماه را با توجه به فراوانی کلیدواژه ها و محوری بودن آنها در دعاها، به دست آورده و این نیجه را می گیرد که:

تلاش برای آزادی و رهایی از آتش جهنم و تلاش برای زیارت خانه خدا و انجام اعمال ملکوتی حج دو برنامه اساسی در زندگی است که عمل به آنها را با تضرع و گریه از خداوند طلب می کنیم.

در ادامه به فرازهایی که در دعاهای ماه مبارک درباره این دو موضوع وارد شده اشاره نموده و در نهایت سؤالاتی را مطرح می کنیم.

رهایی از آتش جهنم

دعای جوشن کبیر: صد مرتبه خلصنا من النار یارب

تعقیبات بعد نمازها: مُنَّ عَلَیَّ بِفَکَاکِ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ فِیمَنْ تَمُنُّ عَلَیْهِ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ

دعای هر شب: وَ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ فَاکْتُبْ لَنَا وَ فِی جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنَا وَ فِی عَذَابِکَ وَ هَوَانِکَ فَلا تَبْتَلِنَا وَ مِنَ الزَّقُّومِ وَ الضَّرِیعِ فَلا تُطْعِمْنَا وَ مَعَ الشَّیَاطِینِ فَلا تَجْعَلْنَا وَ فِی النَّارِ عَلَی وُجُوهِنَا فَلا تَکْبُبْنَا [تَکُبَّنَا] وَ مِنْ ثِیَابِ النَّارِ وَ سَرَابِیلِ الْقَطِرَانِ فَلا تُلْبِسْنَا

دعای ابوحمزه: فَلا تُحْرِقْنِی بِالنَّارِ وَ أَنْتَ مَوْضِعُ أَمَلِی وَ لا تُسْکِنِّی الْهَاوِیَةَ فَإِنَّکَ قُرَّةُ عَیْنِی

أَجِرْنِی مِنَ النَّارِ بِعَفْوِکَ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ

لَئِنْ أَدْخَلْتَنِی النَّارَ لَأُخْبِرَنَّ أَهْلَ النَّارِ بِحُبِّی لَکَ

إِلَهِی إِنْ أَدْخَلْتَنِی النَّارَ فَفِی ذَلِکَ سُرُورُ عَدُوِّکَ وَ إِنْ أَدْخَلْتَنِی الْجَنَّةَ فَفِی ذَلِکَ سُرُورُ نَبِیِّکَ وَ أَنَا وَ اللَّهِ أَعْلَمُ أَنَّ سُرُورَ نَبِیِّکَ أَحَبُّ إِلَیْکَ مِنْ سُرُورِ عَدُوِّکَ

أَمَرْتَنَا بِالْإِحْسَانِ إِلَی مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُنَا وَ نَحْنُ أَرِقَّاؤُکَ فَأَعْتِقْ رِقَابَنَا مِنَ النَّارِ

سَیِّدِی لا تُعَذِّبْنِی وَ أَنَا أَرْجُوک

دعای هر شب ماه مبارک: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خُشُوعَ الْإِیمَانِ قَبْلَ خُشُوعِ الذُّلِّ فِی النَّارِ

یَا رَبِّ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِکَ مِنَ النَّارِ

هَذَا مَقَامُ الْمُسْتَجِیرِ بِکَ مِنَ النَّارِ

هَذَا مَقَامُ الْمُسْتَغِیثِ بِکَ مِنَ النَّارِ

هَذَا مَقَامُ الْهَارِبِ إِلَیْکَ مِنَ النَّارِ

یَا اللَّهُ یَا کَرِیمُ لا تُحْرِقْ وَجْهِی بِالنَّارِ بَعْدَ سُجُودِی لَکَ وَ تَعْفِیرِی بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ

دعای مجیر: صد مرتبه اجرنا من النار یا مجیر

دعای سحر:  یَا رَبِّ إِنِّی ضَعِیفٌ عَلَى النَّارِ فَلا تُعَذِّبْنِی بِالنَّار

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْتَحْ لِی خَزَائِنَ رَحْمَتِکَ وَ ارْحَمْنِی رَحْمَةً لا تُعَذِّبُنِی بَعْدَهَا أَبَدا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة

دعای اعمال روزهای ماه رمضان: هَذَا شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّة

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْسِمْ لِی فِیهِ أَفْضَلَ مَا تَقْسِمُهُ لِعِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ أَعْطِنِی فِیهِ أَفْضَلَ مَا تُعْطِی أَوْلِیَاءَکَ الْمُقَرَّبِینَ مِنَ... وَ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ

اجْعَلْنِی فِیهَا مِنْ عُتَقَائِکَ مِنْ جَهَنَّمَ وَ طُلَقَائِکَ مِنَ النَّار

آتِنِی [تُؤْتِیَنِی‏] فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنِی عَذَابَ النَّار

دعای هر روز ماه: وَ تَرْحَمَنِی وَ لا تُعَذِّبَنِی

دعای قرآن به سر: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ‏ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّار

دعای هر شب دهه آخر: أَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ تُدْخِلَنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِک

دعای شب دهه آخر (هر ده شب بعد از قسم به اسمای حسنای الهی این دعا خوانده می شود): أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ... وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیق

دعای شب دهه آخر ماه: أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ‏ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْه

دعای شب آخر: اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ‏ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ وَ أَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ یَا رَبِّ أَنْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ أَوْ یَتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُرِیدُ أَنْ تُعَذِّبَنِی بِهِ یَوْمَ أَلْقَاکَ

دعای روز سی ام: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ... الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ

دعای وداع با ماه: هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ فَأَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ کَلِمَاتِکَ التَّامَّةِ إِنْ کَانَ بَقِیَ عَلَیَّ ذَنْبٌ لَمْ تَغْفِرْهُ لِی أَوْ تُرِیدُ أَنْ تُعَذِّبَنِی عَلَیْهِ أَوْ تُقَایِسَنِی بِهِ أَنْ لا یَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّیْلَةِ أَوْ یَتَصَرَّمَ هَذَا الشَّهْرُ إِلا وَ قَدْ غَفَرْتَهُ لِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین

دعای بعد از دعای ندبه روز عید فطر: چون از دعا فارغ شود به سجده رود و بگوید

أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارٍ حَرُّهَا لا یُطْفَى وَ جَدِیدُهَا لا یَبْلَى وَ عَطْشَانُهَا لا یَرْوَى

پس بگذارد گونه راست را و بگوید

إِلَهِی لا تُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ سُجُودِی وَ تَعْفِیرِی لَکَ بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَکَ الْمَنُّ عَلَیَّ

پس بگذارد گونه چپ را و بگوید

ارْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَف

خطبه روز عید فطر: اسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ فَضْلِهِ فَإِنَّهُ لا یَخِیبُ عَلَیْهِ دَاعٍ دَعَاهُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ

دعای هر شب ماه: أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ‏ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ

در صلوات هر روز ماه رمضان، برای قاتلان ائمه و ظالمین به آنها درخواست عذاب مضاعف می کنیم و این جمله را برای همه تکرار می کنیم: ضَاعِفِ الْعَذَابَ عَلَى مَنْ شَرِکَ فِی دَمِه

روزی کردن حج

اعمال روزهای ماه رمضان: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی [وَ ارْزُقْنَا] الْحَجَّ وَ الْعُمْرَة

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ فِی عَامِنَا هَذَا

بعد از نمازهای واجب: اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ‏ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَام

دعای هر شب و روز ماه رمضان، موسوم به دعای حج: أَسْأَلُکَ بِفَضْلِکَ وَ رِضْوَانِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی فِی عَامِی هَذَا إِلَى بَیْتِکَ الْحَرَامِ سَبِیلا حِجَّةً مَبْرُورَةً مُتَقَبَّلَةً زَاکِیَةً خَالِصَةً لَکَ تَقَرُّ بِهَا عَیْنِی وَ تَرْفَعُ بِهَا دَرَجَتِی

دعای هر شب ماه رمضان که گناه چهل سال را می بخشد: صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَام

دعای هر شب ماه: فَأَلْبِسْنَا وَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَام

دعای ابوحمزه ثمالی: ارْزُقْنَا حَجَّ بَیْتِکَ وَ زِیَارَةَ قَبْرِ نَبِیِّکَ صَلَوَاتُکَ وَ رَحْمَتُکَ وَ مَغْفِرَتُکَ وَ رِضْوَانُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ إِنَّکَ قَرِیبٌ مُجِیب

وَ ارْزُقْنِی حِجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِنَا هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ وَ زِیَارَةَ قَبْرِ نَبِیِّکَ وَ الْأَئِمَّةِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ وَ لا تُخْلِنِی یَا رَبِّ مِنْ تِلْکَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِیفَةِ وَ الْمَوَاقِفِ الْکَرِیمَة

وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِنَا [عَامِی‏] هَذَا وَ فِی کُلِّ عَام

دعاهای روزهای ماه: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی هَذَا الْعَامِ وَ فِی کُلِّ عَام

اعتکاف در این دهه مستحب است و فضیلت بسیار دارد و افضل اوقات اعتکاف است و روایت شده که مقابل دو حج و دو عمره است

خطبه روز عید فطر: َ أَطِیعُوا اللَّهَ فِیمَا فَرَضَ عَلَیْکُمْ وَ أَمَرَکُمْ بِهِ مِنْ إِقَامِ الصَّلاةِ وَ إِیتَاءِ الزَّکَاةِ وَ حِجِّ الْبَیْتِ وَ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْإِحْسَانِ إِلَى نِسَائِکُمْ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُم

سؤالاتی جهت تدبر در این محتوا:

دلیل تأکید فراوان ائمه در دعاها بر این دو موضوع چیست؟

چه رابطه ای بین عمل عبادی «روزه ماه رمضان» و مناسک و «اعمال حج» وجود دارد؟

چه رابطه ای بین «اعمال انسانها» در این دنیا با «آتش جهنم» در آن دنیا وجود دارد؟