نقدی به مستند عابدان کهنز

مستند عابدان کهنز یکی از بهترین مستندهایی بود که تاکنون دیده ام. موضوع مدافعان حرم، یکی از مهمترین و ضروری ترین موضعاتی است که می بایست به آن پرداخته شود و تاکنون مستندهای خوبی نیز در این موضوع ساخته شده است. این موضوع هر چند در عابدان کهنز نیز پرداخته شده است، اما داستان اصلی آن نیست.

ایده و موضوع عابدان کهنز، یکی از بهترین ایده هایی بود که تاکنون با این سبک کمتر به آن پرداخته اند یا شاید نپرداخته اند. مستندی که سیر تربیتی یک انسان کامل را از کودکی تا شهادت به زیبایی نشان می دهد. آن هم سیر تربیت انسان کامل در بهترین مکان تربیتی، یعنی مسجد. و چه حقایق و معارفی نهفته است در این کلمه؛ «مسجد».

معروف است هر مکان علمی تربیتی را به دانشگاه و برخی مواقع به حوزه تشبیه می کنند. حتی کارگردان این مستند که خود، عظمت مسجد را به نمایش گذاشته است، در جایی گفته بود «در عابدان کهنز مسجدی را می‌بینیم که یک دانشگاه واقعی است». او نیز، از همان تشبیه معروف استفاده کرده است.

شاید برخی تشبیه ها درست باشد؛ اما به نظر می رسد نگاه ما به مسجد باید بسی فراتر از این نگاههای کلیشه ای باشد؛ چرا که در اینگونه نگاهها، دانشگاه اصل و الگو است و مسجد فرع و جایی که باید شبیه دانشگاه (به عنوان الگو) بشود. در حالیکه باید مسجد اصل و الگو باشد و حوزه و دانشگاه و هر مرکز آموزشی و تربیتی دیگر، از مسجد الگو بگیرند.

لذا اگر قرار است تشبیهی صورت بگیرد، آن «مشبّه به» مسجد است نه حوزه و دانشگاه و هر مکان دیگر. یعنی در حقیقت اینگونه گفته شود: «دانشگاه، یک مسجد واقعی است.» چرا که کارکرد اصلی مسجد همین «یعلمهم و یزکیهم» است و اصلا قبل از وجود هر حوزه و دانشگاهی، مرکز تربیتی اسلام «مسجد» بود.

عابدان کهنز، بهترین سند و دلیل بر این مدعا است که «مسجد، تنها محل عبادت نیست.» و عابد (بر خلاف آنچه مدعیان جدایی دین از سیاست اصرار دارند)، فقط یک عبادت کننده خشک مقدس و ظاهر گرا نیست. بلکه مسجد محل تربیت انسان است در تمام شئون زندگی و عابد، انسان تربیت شده ای است در تمام شئون زندگی.

اما این مستند زیبا، یک اشکال اساسی دارد. هر کار تربیتی، به مربیانی دین شناس، روشمند، دلسوز، خیرخواه و صبور نیاز دارد. آنچه در این مستند نشان داده شده است، این نقش (با این ویژگی های یک مربی نمونه)، تنها به جناب آقای خدایار بهرامی (فرمانده عزیز پایگاه) اختصاص داده شده است. البته و قطعا ایشان نقش اساسی در تربیت این جوانان تراز انقلاب اسلامی داشته است؛ اما کارگردان محترم این نقش و مربی گری را به ایشان اختصاص داده است و از پرداختن به نقش محوری تر و اساسی تر این کار تربیتی، یعنی «روحانیت» و «امام جماعت» غفلت کرده است.

قطعا یکی از ارکان هر کار تربیتی در جایی مانند مسجد، امام جماعت آن مسجد است و قطعا مسجدی که چنین کار عظیمی انجام داده است، یک روحانی، طلبه و امام جماعت بزرگی نیز در آن نقش اساسی داشته است؛ اما در مستند، نقش این روحانی و امام جماعت به طور کلی نادیده گرفته شده است.

هر چند این مستند پیامهای تربیتی و فرهنگی بسیار خوبی را به مخاطب القا می کند؛ اما این اشکال اساسی، پیامهای بدی را نیز همراه خود دارد. این مستند اگر این پیام را در ضمیر ناخودآگاه مخاطب جای داده باشد که: «یک کار تربیتی با این عظمت را می توان بدون حضور و نقش مهمترین رکن مسجد، یعنی «امام جماعت» انجام داد و اصولا نیازی به امام جماعت و کسی به نام طلبه نیست»، یکی از بدترین پیامها را به مخاطب القا کرده است.

هر چند در نگاه اول، با وجود فرمانده عزیز پایگاه بسیج که خودش هم انسان مومن و مذهبی است و هم یک مدیر و مربی؛ اما در حقیقت چون، «طلبه و امام جماعت» رکن اصلی تربیت، است، این حس به مخاطب القا می شود که اصولا می توان کار تربیتی به این بزرگی را بدون حضور یک امام جماعت انجام داد.

بهتر بود کارگردان محترم، به طور موازی و در کنار مصاحبه طولانی که با آقای بهرامی داشتند، مصاحبه ای به همان میزان با امام جماعت نیز انجام می دادند.